سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

 مشهد- ۱۷درصد از مساحت کل بیابان‌های ایران در خراسان رضوی قرار دارد که حالا این پدیده اثرات نامطلوبی را بر روی کیفیت آب‌وهوا، تهدید سرمایه‌ها در روستاها و هم‌چنین منابع آبی داشته است.

بازار؛ گروه استان‌ها: در حال حاضر بنا بر آمار اداره کل منابع طبیعی ۵.۵ میلیون هکتار از مساحت خراسان رضوی یعنی ۴۸ درصد از گستره این استان را اقلیم بیابانی تشکیل می‌دهد.

بیابان‌زایی، عوارض و پیامدهای نامطلوبی را تاکنون برای این استان شرقی به همراه داشته است که از بین رفتن کشتزارها و مراتع، فروپاشی نظام بخشی دامداران و کشاورزان، هجوم ریز گردها، افزایش مهاجرت به نقاط شهری و افزودن به مشکلات اجتماعی و اقتصادی شهرهای بزرگ تنها بخشی از آن است.

به‌منظور واکاوی تأثیرات اقلیمی بر روند بیابان‌زایی و اقدامات انجام پذیرفته برای جلوگیری از این تهدید بالقوه نشستی صمیمانه با علی شکاری معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی داشتیم تا به سؤالات مطروحه در این رابطه پاسخ دهد.

* بیابان ازنظر کارشناسی چه تعریفی دارد؟
بیابان به مناطقی اطلاق می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلی‌متر دارند و درصد پوشش گیاهی آن‌ها کمتر از ۱۰ درصد است.  

* چه عواملی در ایجاد بیابان‌ها تأثیرگذارند؟
بیابان‌زایی فرایند جاری در طبیعت است که درروند آن، زمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و حتی خشک نیمه مرطوب براثر عوامل طبیعی و انسانی مورد تخریب قرار می‌گیرد.

* چه مساحتی از استان خراسان رضوی درگیر کانون‌های گردوغبار است؟
یک‌میلیون و ۶۵۱ هزار و ۵۱۱ هکتار از زمین‌های خراسان رضوی در مناطق بیابانی متأثر از کانون‌های فرسایش بادی قرار دارد که شامل حدود ۳۰ درصد از وسعت استان است که سالانه صدها میلیارد ریال به اماکن زیستی و صنعتی و اقتصادی استانی خسارت وارد می‌کند.

* چند شهرستان درگیر این کانون‌های بادی هستند؟
محیط طبیعی ۲۲ شهرستان از مجموع ۳۳ شهرستان این استان عرصه فرسایش بادی است لذا همه این شهرستان‌ها تحت تأثیر تحرکات جوی و اقلیمی بیابانی قرار دارند.  

* برای مقابله با بیابان‌زایی و کانون‌های گردوغبار در استان سالانه به چه اعتباری و کاشت چند هکتار نهال نیاز داریم؟
سالانه حداقل نیاز به ۱۲۰ هزار هکتار اجرای عملیات احیایی،مطالعاتی و حفاظتی در بخش بیابان دارد که اعتباری بالغ‌بر ۹۰۰ میلیارد ریال لازم است.

* در حال حاضر چقدر از این اعتبار تأمین و چقدر از برنامه عقب هستیم؟
در سال جاری مجموع اعتبارات مصوب استانی و ملی حدود ۲۳۰ میلیارد ریال برای اجرای عملیات احیایی، مطالعاتی و قرق در سطح حدود ۲۵ هزار هکتار مصوب شده است که انشا الله با تخصیص این مبلغ اقدامات اجرایی صورت خواهد گرفت.

* خشک‌سالی چقدر بر پوشش منابع طبیعی امسال تأثیر داشته است؟

سال ۱۳۹۸ به دلیل بارندگی خوب، شاهد وقوع پدیده گردوغبار نبودیم اما از ابتدای امسال شاهد وقوع چندین توفان شن در شهرستان‌های سرخس، گناباد، خواف و سبزوار بودیم که علت آن ضعیف شدن و از بین رفتن پوشش گیاهی مناطق و به‌نوعی نیمه فعال شدن کانون‌ها بوده است. 

خراسان رضوی منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک است زیرا ۷۵ درصد وسعت آن در اقلیم بیابانی یعنی خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد.

* برای سال جدید ۱۴۰۰ چه برنامه‌هایی در دستور کار قرار دارد؟
در سال ۱۴۰۰ از محل اعتبارات ملی ، اعتباری بالغ‌بر ۲۳۰ میلیارد ریال برای اجرای عملیات احیایی،مطالعاتی و حفاظتی بیابان‌زدایی نهال‌کاری با گونه‌های بیابانی،مدیریت هرزاب و کنترل رواناب ،بادشکن زنده و غیرزنده، قرق، مبارزه با آفات و امراض و تهیه طرح‌های مطالعاتی بیابانی درسته بیش از ۲۵ هزار هکتار اختصاص‌یافته است.

* از بین رفتن پوشش گیاهی چه عواقبی در بردارد؟
خاک‌های سطحی مزارع ، مراتع، بیشه‌ها، جنگل‌ها با داشتن مواد آلی غنی منبع اصلی تولید محصولات کشاورزی و دامی و فرآورده‌های چوبی است اگر این خاک از بین برود هیچ جایگزینی نمی‌تواند جای آن را پر کند.

علوفه‌های مرتعی ، بوته‌ها ، درختچه‌ها و درختان محافظ و نگه‌دارنده این خاک‌ها هستند . ریشه گیاهان همانند اسفنجی خاک را قابل‌نفوذ کرده و نزولات آسمانی را به اعماق زمین هدایت می‌کنند و موجب تقویت چشمه‌سارها، قنوات و رودخانه‌ها می‌گردد.

پوشش گیاهی از فرسایش خاک به‌وسیله باران جلوگیری کرده و از حرکت ذرات خاک به‌وسیله بادها و طوفان‌ها ممانعت می‌کنند وقتی این پوشش از بین می‌رود باران بجای نفوذ در خاک ، بر روی خاک لخت جاری‌شده و آبی که باید به مصرف گیاهان بر سر و بخشی از آن  در زمین ذخیره شود تبدیل به سیل‌های خروشان و ویرانگر می‌گردد و روستاها و شهرها و زیرساخت‌ها را از بین می‌برد.

بادهای موسمی و فصلی ، ذرات خاک را به شکل شن‌های روان با خود به حرکت درمی‌آورد و مزارع و قنوات را زیر شن مدفون و شهرها و آبادی‌ها را نابود می‌نماید و همچنین طوفان‌های شن و گردوغبار موجبات بروز بیماری‌های مختلف چشمی و ریوی می‌گردد و به‌تدریج قابلیت زندگی در این مناطق از دست خواهد رفت.

* جنگل‌های دست کاشت در استان با چه تهدیدهایی روبرو هستند؟
خشک‌سالی،  تغییر اقلیم و افت سطح سفره‌های آب­ زیرزمینی به بلای جان این جنگل‌ها تبدیل‌شده است.

وقوع مخاطراتی نظیر سیل، حریق، طغیان آفات و بیماری‌ها، شور شدن زمین‌بر اثر بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، حساسیت و آسیب‌پذیری توده‌های جنگل‌های دست کاشت از دیگر چالش‌های موجود در این زمینه است.