سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

ساخت سازه‌های آبخیزداری در یکی از مناطق سیل گیر و سیل خیز شمال کشور از بروز سیلاب‌های مخرب در این منطقه جلوگیری کرده است.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان جنگل ها و مراتع به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان- سیل که جاری می‌شود خیلی چیز‌ها را با خودش می‌برد، گاهی جان آدمی را، گاهی گِل و لای و قلوه سنگ‌های بستر رودخانه ها را، گاهی امنیت یک خانه و کاشانه را و گاهی زیبایی یک طبیعت را و آنچه از خود برجای می‌گذارد جز خسارت و ویرانی و نابودی چیزی نیست.

گلستان به دلیل شرایط جغرافیایی به استانی سیل خیز مشهور است و واژه سیل برای ساکنین این استان واژه‌ای آشنا است. چه سیل‌های مخربی که طی سالیان گذشته آمد و چه خانه و کاشانه‌هایی را با خود برد.

وقوع ۱۲۷ سیل در ۳ دهه

براساس آمار اعلام شده از سوی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان طی ۳۰ ساله گذشته ۱۲۷ مورد سیل در گلستان جاری شده و در آخرین سیل سهمگینی که در اسفند ۹۷ و فروردین ۹۸ در استان رخ داد بیش از ۴۸ هزار میلیارد ریال به بخش‌های کشاورزی، راه و جاده ها، ابنیه و ... خسارت وارد شد.

یکی از مناطق سیل خیز در استان گلستان که طی سالیان گذشته همواره مورد هجوم سیل و طغیان رودخانه‌ها قرار داشته منطقه محمد آباد در شهرستان علی آباد کتول است.

محمد آبادکتول یکی از روستا‌های شهرستان علی آباد کتول در استان گلستان است که از شرق به روستای عباس آباد و علی آباد کتول، از غرب به روستای الامن و شهر گرگان، از شمال به روستای رحمت آباد و شهر فاضل آباد و از جنوب به جنگل‌های سرسبز رشته کوه البرز وصل است؛ گذرگاه اصلی دوازده روستای ییلاقی از داخل روستای محمد آباد کتول است.

روستای محمد آباد کتول؛ منطقه ای سیل گیر و سیل خیز

شرایط جغرافیایی این منطقه باعث شده تا از روستای محمد آباد کتول به عنوان منطقه‌ای "سیل خیز" و "سیل گیر" یاد شود، منطقه سیل خیز به مکانی اطلاق می‌شود که کوهستانی و دارای شیب است و سیل از آن نقطه آغاز می‌شود و "سیل گیر" هم به زمین پست و جلگه‌ای گفته می‌شود که سیلاب در آن جمع می‌شود.

به گفته کامبیز علیپور معاون منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان ارتفاع این منطقه از سطح دریا از ۳ هزار متر شروع می شود و در خروجی حوزه به یک متر از سطح دریا میرسد و این امر بیانگر شیب ۳۰ تا ۴۵ درصد است و همین شیب در زمان بارندگی به حرکت رواناب سرعت می بخشد و باعث جاری شدن سیلاب میشود.

خسارت ۸۳ میلیارد تومانی سیلاب به روستای محمد آباد

علیپور گفت: از سال ۱۳۷۰ تاکنون ۲۹ مورد سیلاب در این منطقه رخ داده است که خسارت ۸۳ میلیارد تومانی را طی این سال‌ها به همراه داشته است، مخرب‌ترین این سیل‌ها به سیل ۲۸ دی ماه سال ۹۷ برمی گردد که بیش از ۱۱ میلیارد تومان به راه، جاده و ابنیه در این منطقه خسارت وارد کرده است.
اما مدتی است خبری از وقوع سیلاب با آن شدت و حدت گذشته از دهنه محمد آباد کتول به گوش نمی‌رسد، گویی که اصلا بارش بارانی رخ نداده است.

در آخرین بارش شدیدی که در این منطقه رخ داد به جای تصاویر خسارت بار سیلاب و قلوه سنگ‌های بزرگی که جاده را تخریب کرده اند سازه ایی به تصویر کشیده شد که ترمز سیلاب جاری شده را کشیده و رواناب ناشی از بارش شدید باران را کنترل کرده است.

کامبیز علیپور معاون فنی آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در این رابطه به خبرنگار ما گفت: اینکه خبری از جاری شدن سیلاب در منطقه محمد آباد کتول به گوش نمی رسد علت آن بهره برداری از ۱۸ سازه آبخیزداری در این منطقه است.

سازه‌های بتنی آبخیزداری شبیه به سد‌های کوچکی هستند که در مسیر جریان پرفشار عبور آب احداث می‌شوند، عملکرد این سازه‌های بتنی در زمان وقوع سیلاب به گونه‌ای است که با به دام انداختن محموله‌های همراه آب مانند قلوه سنگ‌های بزرگ و حجم بالای گل و لای سرعت حرکت سیلاب را کاهش می‌دهد و در نتیجه از حجم خسارت‌ها می‌کاهد.

علی پور گفت: حوزه آبخیز محمد آباد کتول ۴۲ هزار هکتار مساحت دارد و حوزه‌ای بحرانی در مواقع بارش‌های نقطه‌ای محسوب میشود.

او افزود: با تخصیص اعتبار ۲۲ میلیارد تومانی از محل اعتبارات ملی ۱۸ سازه سنگ ملاتی و سرشاخه گیر در این منطقه ساخته شده است و خوشبختانه با بهره برداری از این سازه‌ها دیگر در زمان بارش‌های نقطه‌ای شدید در منطقه شاهد جاری شدن سیلاب نیستیم.

 علی پور افزود: شیب منطقه مانع از نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی میشود و سازه‌های آبخیزداری با به دام انداختن آب در پشت خود به زمین فرصت میدهند تا سفره‌های زیرزمینی تغذیه شود.

او گفت: جریان رواناب به تنهایی خسارتی به بار نمی‌آورد، اما قلوه سنگ‌ها و محموله‌هایی که همراه آب به حرکت در می‌آیند موجب خسارت می شود.

کاهش فرسایش خاک و رسوب دهی، بهبود مدیریت منابع آبی، تنظیم جریان منابع آبی، حفظ کیفیت آب، حفاظت از منابع طبیعی برای تامین معیشت مردم محلی و حفاظت از تنوع زیستی و احیای آن از دیگر ره آورد‌های طرح‌های آبخیزداری است.

به گفته عبدالرحیم لطفی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار حوضه آبخیز گلستان نیازمند اجرای عملیات آبخیزداری است که تاکنون برای یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار آن مطالعه اجرای طرح انجام شده است.

او افزود: تاکنون عملیات آبخیزداری در ۶۵۰ هکتار از حوضه‌های آبخیز گلستان به بهره برداری رسیده است و با تامین اعتبار این عملیات در ۳۰۰ هزار هکتار دیگر اجرا خواهد شد.

علاوه بر نقش آفرینی موثر طرح‌های آبخیزداری در مهار سیلاب، اجرای این گونه طرح‌ها به دلیل جمع آوری آب‌های سطحی، در رفع مشکل تنش خشکسالی هم بسیار تاثیرگذار است مخصوصا برای گلستانی که با تغییرات اقلیم دست و پنجه نرم میکند احداث سازه‌های آبخیزداری به خوبی میتواند در تغذیه آبخوان‌ها عملکرد مفیدی داشته باشد.

تجربه خوب استان گلستان در مهار و کنترل سیلاب در یکی از سیل خیز‌ترین مناطق آن می‌تواند الگوی مناسبی برای سایر استان‌های کشور که شرایطی مشابه به گلستان دارند باشد تا با گسترش سازه‌های آبخیزداری از وقوع سیلاب‌های ناگهانی و خسارت‌های بعد از آن جلوگیری شود.